Hoe maak je slaaptekort bespreekbaar? Voorbeelden uit de praktijk 

Waarom is slaap nog steeds een ondergeschoven kindje? Waarom staat het nog niet standaard op de managementagenda? Wat doet slecht slapen met de werksfeer? Wat is de economische impact van slecht slapen voor bedrijven en organisaties? En waar eindigt de rol van de werkgever en begint het eigenaarschap van de medewerker?  

We zijn allemaal nachtwerkers geworden 

De schadelijke effecten van een verstoring van ons bioritme op onze gezondheid worden steeds duidelijker. Door de 24-uurseconomie zijn we allemaal een soort nachtwerker geworden, met alle verstrekkende gevolgen van dien. Het merendeel van de Nederlanders gaat rond half twaalf naar bed en staat te vroeg op, waardoor ze per saldo te weinig slapen. Om nog maar te zwijgen over de slaapkwaliteit: 63 procent van de Nederlanders zegt niet goed te slapen. Dit leidt aantoonbaar tot metabole verstoringen, gewichtstoename, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Dit is allemaal bekend, maar zoals op de website van het Trimbos instituut te lezen valt: we zijn er ontevreden over, maar nemen geen maatregelen om beter te kunnen slapen. 

Chantal Groot is HR Specialist Vitaliteit bij Bakker Barendrecht en vertelt: “Slapen is zo underrated. Dat inzicht wordt bij ons steeds groter. Het is een kwestie van gezond verstand, maar toch staan te weinig mensen erbij stil. Er wordt veel onderzoek naar gedaan, maar ook zonder onderzoek merk ik zelf dat het onmogelijk is een nacht over te slaan en de volgende dag optimaal te functioneren. Mensen doen veel dingen goed: ze pakken zichzelf aan op het gebied van voeding, beweging en stress. Maar ondertussen slapen ze slecht. Terwijl het daar begint. Slaap je goed, dan kun je de rest ook veel effectiever aanpakken. Dat gun ik iedereen.” 

Gevolgen van slaaptekort op de werksfeer 

Een belangrijk punt voor alle leidinggevenden en werkgevers: als je medewerkers chronisch te weinig slapen en dit ook nog werkgerelateerd is door bijvoorbeeld nachtdiensten, dan zijn ze emotioneel minder in evenwicht. Er zijn verschillende onderzoeken die aantonen dat slaaptekort onder andere kan leiden tot onwenselijk sociaal gedrag. Denk aan het meeliften op het succes van anderen, het indienen van valse declaraties, maar ook liegen en een ander de schuld van iets geven. Ik zeg dit niet om mensen die door hun werkomstandigheden minder slapen in een verkeerd daglicht te plaatsen. Ik zeg dit omdat als mensen chronisch te weinig slapen ze niet helemaal zichzelf zijn. Dit komt omdat onze voorhoofdskwab, die onmisbaar is voor zelfbeheersing en beteugeling van emotionele impulsen, door slaapgebrek gewoonweg offline gaat. Dit is belangrijk om te weten, want dit beïnvloedt ook de werksfeer en de wijze waarop mensen hun omgeving waarnemen. Dit geldt natuurlijk ook voor elke privé situatie waar slaaptekort of slaapproblemen een rol spelen.  

Christopher M. Barnes is professor in Management aan de Universiteit van Washington en zegt in Harvard Business Review: “When the boss doesn’t feel rested, the whole unit pays a price.” Oftewel: een leidinggevende die niet goed slaapt, heeft invloed op de werksfeer van zijn team of afdeling. In andere onderzoeken laat Barnes zien dat al een zeer geringe afname van de hoeveelheid slaap per medewerker leidt tot lagere bedrijfswinsten. Soms slaapt een medewerker die eerlijk, creatief, innovatief, productief en coöperatief is maar twintig tot zestig minuten meer dan zijn collega die dat allemaal niet is. 

Betrokkenheid vergroten 

Medewerkers zouden graag hulp ontvangen van hun werkgever om beter om te gaan met slaaptekort en slaapproblemen, zo gaf een op de vijf medewerkers aan in een onderzoek uitgevoerd door TNS NIPO, in opdracht van Zilveren Kruis. Vooral mannen zijn deze mening toegedaan. Hiervoor zijn speciale vragenlijsten ontwikkeld, waarmee de ernst van de slaapklachten nauwkeurig in kaart kan worden gebracht. Het is een waardevol hulpmiddel om te bepalen welke medewerkers extra ondersteuning nodig hebben.  

Door een bedrijfs-slaap-scan op de agenda te zetten, kun je in kaart brengen welke medewerkers deze extra ondersteuning nodig hebben. Maar hoe zorg je ervoor dat zoveel mogelijk medewerkers hieraan deelnemen? Vaak is de betrokkenheid laag, en bereik je helaas niet de mensen die deze hulp het hardst nodig hebben. Oorzaken kunnen bijvoorbeeld schaamte zijn, geen openheid van zaken willen geven, of angst voor de gevolgen. 

Chantal Groot vertelt hoe zij de betrokkenheid bij medewerkers heeft verhoogt: “Hoe bereik je bijvoorbeeld ook de moeilijkere doelgroepen, als je weet dat de communicatie die je uitstuurt niet altijd wordt gelezen?” Groot ging met de projectleiders om tafel. “Al snel besloten we het gangbare systeem om te draaien door er een donorregister-principe van te maken: in plaats van te vragen of mensen mee wilden doen, zijn we er vanuit gegaan dat iedereen meedoet tenzij je aangeeft dat je dat niet wilt. Op die manier zorgen we er in ieder geval voor dat we het gesprek starten.” 

Eigenaarschap 

Waar eindigt de rol van de werkgever en begint het eigenaarschap van de medewerker? Dit is vaak een heikel punt. Veel medewerkers blijven helaas te lang rondlopen met slaapproblemen voordat ze iets ondernemen. Een gemiste kans. Want hoe eerder iemand geholpen wordt, hoe sneller de problemen zijn opgelost. Slaapproblemen vroegtijdig signaleren voorkomt bovendien (langdurig) verzuim. Het is in mijn ogen dan ook de verantwoordelijkheid van de medewerker om in actie te komen. Een werkgever kan faciliteren, zeker bij onregelmatige werktijden, maar het is de medewerker zelf die de eerste stap dient te zetten. Zeker ook op basis van de huidige privacywetgeving. De resultaten die voortvloeien uit bijvoorbeeld een preventief medisch onderzoek PMO of slaaponderzoek kunnen immers niet een-op-een gedeeld worden met de werkgever. Het is dus de medewerker zelf die verantwoordelijk is voor wat er wordt gedaan met de uitkomsten van dergelijke onderzoeken. 

Een mooi voorbeeld van eigenaarschap is Lieke van Griensven, verantwoordelijke vitaliteit bij de Sint Maartenskliniek: “Ik begon twaalf jaar geleden op de revalidatieafdeling van de Sint Maartenskliniek. Ik ging altijd met veel energie naar mijn werk, maar na de geboorte van mijn zoontje veranderde dat. Door langdurig gebroken nachten raakte ik oververmoeid en daalde mijn energieniveau. Destijds sprak ik daar weinig over en ben ik me gaan verdiepen in vitaliteit. Ik veranderde kleine dingen in mijn dagelijks ritme, zoals meer wandelen, lezen en gezonder eten. Daarbij merkte ik dat ik me – ondanks dat ik de nachten niet kon veranderen – een stuk veerkrachtiger begon te voelen. Toen ik deze ervaring deelde, viel het me op dat ik niet alleen stond en dat meer collega’s op zoek waren waren naar een betere balans. Dus ik besloot om in gesprek te gaan met mijn P&O-manager. Zij zag gelukkig ook het belang in van een goed vitaliteitsbeleid. Zij wist dit te agenderen bij de Raad van Bestuur en het managementteam. Al snel kreeg ik enkele uren per week de tijd om dingen op gebied van vitaliteit uit te rollen voor de medewerkers van de Sint Maartenskliniek.” 

Maak slaaptekort bespreekbaar 

De kosten van een zieke werknemer in Nederland variëren momenteel van 230 tot 400 euro per dag. Een fulltime medewerker die negen maanden ziek is, levert voor de werkgever een kostenpost van 41.400 tot 72.000 euro. Hierbij is nog geen rekening gehouden met de extra werkdruk die ontstaat doordat iemand langdurig afwezig is en de achterblijvende collega’s dus het risico lopen ook oververmoeid te raken. Denk ook aan kosten zoals die van de bedrijfsarts, casemanager en/of het werven van een nieuwe collega. Om nog te zwijgen over WGA-dossiers (Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten).  

Maak slaaptekort dus bespreekbaar, creëer bewustwording bij je medewerkers en faciliteer ze met de juiste tools en strategieën, want het rendement is hoog. Slaap lekker! 

Dit artikel is geschreven door Floris Wouterson en integraal gepubliceerd op ManagementSite.